Яагаад биотехнологийн үйлдвэрлэл гэж?

Adimmune компаний захирал Chi Steve Chan хэмээх нэгэн эрхмийн лекцнээс ойлгож авснаа сийрүүлэх гэж оролдлоо. Биотехнологичдод болон хөгжлийн бодлого судлаач хэрэгжүүлэгчдэд арай нялзтай байх юм болов уу гэж горьдох юм, гэхдээ бусад хүмүүст ч гэсэн сонирхолтой байна байх гэж найднам.
Тайваний засгийн газраас одоогоос есөн жилийн өмнө (баталгаагүй) тэргүүлэх зургаан чиглэл гэдэгт биотехнологийн салбарыг оруулан хөрөнгө хаяж эхэлжээ. Эхний хэдэн жилд 100 гаруй тэрбум Тайвань доллараас их хэмжээний хөрөнгө хаясан боловч бүтээгдэхүүн эдийн засгийн хувьд олигтой үр дүнд хүрсэнгүй. Нэг талаас хөрөнгө хаяад л байдаг нөгөө талаас ач холбогдол нь тодорхойгүй эсвэл үнэхээр бүтээлч, үр дүн гарах магадлалтай хүмүүстээ очихгүй байснаас үүдэлтэй юм гэнэ.(Гэхдээ миний ойлголтоор бол энэ зуур дэд бүтэц нь сайжирсан нь тодорхой, science park бараадсан биотехнологийн лабаратори, хүний нөөц нь боловсорч байсан байж таараа) Тодорхой хугацааны дараа технологийн их сургуулиудын болон бусад төсөл, судалгаагаа хийгээд эхэлчихсэн, тодорхой шатанд оччихсон эрдэмтэд аж ахуйн нэгжийг санхүүжүүлж эхэлснээр үр дүн нь өөрчлөгдөж эхэлжээ. Хэрвээ есөн жилийн дотор л Тайваний энэ салбарын хөгжил, энэ төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл нилээд өндөр түвшинд хүрснийг бодоход манайх бас одооноос бодож эхлэхэд илүүдэхгүй юм болов уу, хэдий их хөрөнгө шаардлагатай ч. Ялангуяа, хүн болгонд ганц уул уурхайгаар бүтэхгүй, боловсруулах үйлдвэр гэж байгаа өнөө үед. Тэгээд ч дэлхий нийт технологийн үйлдвэрлэл, сэргээгдэх эрчим хүч ярьж судалж, хөрөнгө оруулж байгаа өнөө үед энэ тухай бодохоос өөр аргагүй гэж би хувьдаа бодож байна.
Adimmune гэх компани нь анх энгийн ханиадны эмийн үйлдвэрлэлээр эхэлсэн бөгөөд Тайвань болон Японы хэсэгхэн зах зээлд зориулж ханиадны вакцины үйлдвэрлэл явуулдаг болжээ. Ингээд явж байтал дэлхийд SARS гэгч айхтар юм гараад иржээ. Энд тэнд хэд хэдэн хүн чад хийгээд тахлын аюултай гэдэг нь мэдэгдээд энгийн эрүүл мэндийн тохиолдлын асуудлаас халиад улсуудын аюулгүй байдлыг хөндөөд эхэлмэгц Тайвань ч бусад хөгжилтэй улсуудаас вакцин худалдаж авах санал тавьж. Мэдээж хэрэг үйлдвэрлэл хангалтгүй, дотоодын зах зээлээ вакцинжуулаагүй тэр үед бусад улсууд юун Тайванийг бодох манатай байсан биз. Жаахан боломжгүй талдаа хариулт өгч. Засгийн газар нь энэ үед харин өөрсдөө үйлдвэрлэх хэрэгтэй юм гэдэг дээр санал нэгдэж жижигхэн ч гэсэн энэ компанийг дэмжих санал гаргаад, санхүүжүүлж өгчээ. Нэгэнт их мөнгө хариуцуулж өгсөн тул чадалтай удирдлага авчирч одоо энэ лекц уншиж байгаа эрүүл мэндийн яамны сайд асан, эмийн үйлдвэрлэл, биотехнологийн үйлдвэрлэлийн арвин их туршлагатай, олонд танигдсан Chi Steve Chan гэх энэ хүнийг захирлаар нь томилжээ. Тухайн үед иргэд нийт, хэвлэл мэдээлэл зэргээр энэ компанийг басамжилсан ёжилсон уур амьсгал их байсан хэдий ч SARS–ын эсрэг чанартай сайн вакцин үйлдвэрлээд амыг нь тагласан байна. Өнөөдөр бол H1N1-ий вакцин дээр ажиллаж байгаа юм байна. Янз нь үйлдвэрлэчихсэн гэхдээ дотоодын хэрэгцээг хангаж арай дуусаагүй байгаа юм шиг байна.
Мань хүн хэлэхдээ Тайваний биотехнологийн эриний алтан үе нь бол 10 жилийн өмнө байсан. Одоо бол тиймгүй ч (Тайвань баян байсан, хамгийн шилдэг хүн нь байсан, хамгийн гол нь өрсөлдөгчгүй байсан, Хятад, Сингапур бэлэн байгаагүй, Япон бол өрсөлдөгч байх боломжтой хэдий ч боломжоо Тайвань шиг сайн ашиглаж чадаагүй. Одоо бол Хятад, Сингапур, Япон энэ салбарын ач холбогдлыг ойлгоод эхэллээ. Хөрөнгө оруулагчдад 10 жилийн өмнө Тайвань энэ салбартаа цорын ганц шахуу хөрөнгө оруулалт татахуйц улс байсан бол өнөөдөр ийм байдал өөрчдөгдсөн) бидэнд хүний нөөц болон технологи байна. Тиймээс бид одоо ч гэсэн хүчтэй энэ байдлаа хадгалсаар байх болно хэмээн лекцээ дуусгалаа.
Үүнтэй холбогдуулаад өөрийн биеээр мэдэрсэн нэгэн зүйлээр жишээ аван тайлбарлах гэж оролдлоо. Манай нэг найз аавдаа Bristol-Myers Squibb-д үйлдвэрлэгдсэн нэгэн зүрхний эм аваад өгөөч гэж надаас асуусан юм. Учир нь АНУ-д үнэтэй байна гээд. Би аваад явуулсныхаа дараа Тайваньд дотоодод нь үйлдвэрлэсэн ийм төрлийн эм байгааг олж мэдсэн юм, бүр хямд. Үнийн хувьд гэвэл сар хэрэглэх багц эмийг АНУ-д 180 ам доллараар, яг ижил эмийг Тайваньд 50 ам доллараар, ижил төрлийн найрлагатай дотоодод үйлдвэрлэсэн эмийг 35 ам доллараар авч болж байлаа. Үнийн ялгааг та бүхэн харж байгаа бизээ. Үүнээс үндэслээд миний бодол гэвэл ядаж тодорхой хэмжээнд дотоодын хэрэгцээ шаардлагаа хангадаг эмийн үйлдвэрлэл, биотехнологийн үйлдвэрлэлд анхаарах нь зүйтэй юм болов уу. Ядаж л өөрсдийн хэмжээнд судалгаа хийдэг, тодорхой хэмжээгээр үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй ч юм шиг. Энд тэндхийн өндөр үнэтэй эм авах гэж оролдож байхаар. Үнэндээ бол манай улсаас гарч байгаа мөнгөн урсгалын нилээдгүй хувийг эрүл мэндийн шалтгаантай холбож тайлбарлахад буруудахгүй болов уу. Миний мэдэхийн л санхүүгийн боломжтой маш олон хүн Монголын эмнэлэг, эрүүл мэндийн системийн найдвартай ажиллагаанд итгэдэггүй дандаа гадагшаа гарч эмчлүүлж байдаг шүү дээ. Экс ерөнхий сайд мориноос унаад Солонгос явж, экс ерөнхийлөгчийн хадам ээжийн бие нь тавгүйтэхэд Бээжин явдагаас эхлээд л. Хэрвээ уул уурхайтай холбоотойгоор нэгэнт л нилээдгүй мөнгөн урсгал орж ирэх нь тодорхой болсон юм бол эрүүл мэнд, эмийн/биотехнологийн салбарыг дэмжихэд буруудахгүй л юм болов уу гэж мунхаг би бодох юм.

Мөнгө тойроод аар шаархан

Ойрдоо дандаа л энд тэндхийн мэдээ энэ тэрхэн авч бичиж байснаас толгойгоо ажиллууллаагүй, өөрөөр хэлбэл өөрөө бодож сэтгэлгүй удсан байна. Зах зээлийн нийгэмд амьдарч байгаа хирнээ мөнгө гэж чухам юу болох яагаад чухал зэргийн ач холбогдлыг одоо хирнээ гүйцэд ойлгож ухаараагүйюм шиг байгаа юм. Бодоод л байгаа хирнээ, судлаад л байгаа хирнээ л нэг л биш. Тэгээд энэ талаараа жаахан эргэцүүлж бодлоо. Дээр 1 ийм дуу хит болоод байсан л даа.
Халаас хоосон ч надад эрх чөлөө байна
Хамгийн гол нь би залуу байна
Хайрлаж бас дуралмаар байна
Амьдрал өөрөө саак юм дөө гэдэг ч билүү юу ч гэдэг билээ дээ. Дэлхийн ихэнхи орнуудад тийм утга агуулгатай дуу лав ховорхон байх болов уу. Ихэнх улсад бол утгыг нь ойлгосон бол коммунист дуу байна гээд гадуурхагдах байсан биз.
Манайд яагаад хит болсныг нь мэдэхгүй ч уран бүтээл талаасаа, хөгжмийн найруулга талаасаа сайн бүтээл болсон тул үгийг нь онцын их анзаараагүй байх гэж найдъя.
Ямартаа ч “Монголын залуусыг” залуу бас эрх чөлөөтэй “байлгаж” байгаа нь сайн хэрэг, коммунист эсвэл фашист нийгэмд байвал ямар олиг байх вэ. Хайрлаж дурлалгүй л яахав залуу насны салшгүй хэсэг нь юм. Амьдрал ч сайхан ч бай саар ч бай амьдрахгүй гээд ч бас яахав. Саак гэх мэт үгээр амьдралыг өнгөтэй талаас нь харж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ мөнгөгүй байна гэдэг нь надад таалагдахгүй байгаа юм. Ер нь халаасандаа ч тэр, банкандаа ч тэр, хувьцаа эзэмшээд ч тэр мөнгөтэй байх нь дээр л дээ.
Залуу насанд мөнгөтэй хүн тийм ч элбэггүй байдаг байх л даа, ялангуяа манай улсад. Ямартаа л оюутнуудын онигоо гэж хичнээн юм байдаг билээ дээ. Гэхдээ ядаж мөнгөтэй байх эрмэлзэлтэй л байлгамаар байгаа юм даа. Эрмэлзэл гэдэгт мөнгөө зарах ухааныг бас давхар илэрхийлж байгаа шүү. Ямар нэгэн байдлаар мөнгө олж (ажиллаж, аав ээжээсээ авч ...) байгаа бол энэ дуун дээр гардаг шиг шоудаад ч юмуу халаасандаа мөнгөгүй болтол үрчихмээргүй л байгаа юм. “Баруунд” 15,16-тайгаас нь эхлээд биеийг нь даалгуулаад ажил хийлгүүлээд, санхүүгий нь өөрөөр нь бариулаад сургачихдаг. Тэд нар нь 20 гарсан л бол одоо ээж ааваас юм харалтгүй гэдгээ ухаараад өөрсдөө аргаа олох гээд зүтгэдэг. Тайваньд ч гэсэн оюутнууд нь өөрсдөө хадгаламжтай тэрнийгээ зарцуулж байдаг юм байна. “Энэ 3 сар шоудахгүй, юм нэмж авахгүй. Ирэх улирал солилцоогоор гадагшаа явна. Дүнгээ сайжруулж аав ээжээс коко үнэлгээ авна.” гэх мэт. Санхүүгийн боломж, боловсрол, ажлын байр зэрэг нь ч бас манайхыг бодох нь арай хөгжчихсөн л дөө. Гэхдээ л сэтгэхүй нь ингэж өөрчлөгдөж байж мөнгөтэй болох, түүнийгээ хадгалах, үржүүлэх, зарцуулах тухай бодож эхэлнэ. Үүнтэй холбоотойгоор хэдийгээр энэ луйварддаг иддэг энэ тэр гэх хүмүүсийг “үзэн ядаад” байгаа ч эд нарын мөнгөтэй болох хүсэл эрмэлзлийг нь бол буруутгахгүй шүү. Хөрөнгөтэй болох бодолгүйгээр санхүүг ойлгодог болох эсвэл мөнгө удирдах чадвар суухгүй байлгүй. Тэгээд ч эхний хэд нь ичихгүй иднэ , дараагийн үе нь жигшинэ /байг гэхэд хүн амьтнаас нууж хааж иддэг болно/, түүнтэй зэрэгцээд нийгэм дэхь хяналтын тогтолцоо, хууль зүйн орчин нь бас боловсронгуй болно. Энэ мэтээр л хөгждөг байхдаа. Монголчууд маань нэгийг бодолцоосой ...

Мөнгө хир чухал вэ?

Манай нэг багш хэлэхдээ хүн аз жаргалтай амьдрахад дөрвөн зүйл хэрэгтэй гэнэ. Мөнгө, эрүүл мэнд, цаг хугацаа, тэгээд эд нарыг хооронд нь уялдуулах ухаан. Ер нь анхдагч бол ухаан л байх л даа. Учир нь ухаан байхад, тэгээд учиргүй гэв гэнэт өвчин зовлон ороод ирэхгүй л бол, яг амьдарч эхлэх цаг нь эхлэх үесдээ үхчихгүй л бол ухаантай (энэ дунд тэгээд зальтай, овсгоотой, луйварчин, азтай, гүйлгээ ухаантай гэх мэт хэд хэдэн зүйл орох л байх л даа. Учир нь манай анхдагч бизнессменууд болон одоогийн зарим баячууд маань ингэж иймэрхүү арга замаар хөлжсөн, хөлжиж байгаа биздээ) хүмүүс яаж ийж байгаад л босоод ирдэг. Мөнгөтэй байхад эрүүл мэндийн тодорхой хэсгийг бас аргалчихна. Сайн хоол хүнс идээд хэрэглэчихнэ, аргагүйтлээ гэхэд өөр газрын ядуу “амьтны” эрхтнийг худалдаад авчихна (энд тэндхийн баячууд ингэж хүний эрхтнийг авдаг нь тийм ч нууц биш, тэгээд ч эрэлт байна, нийлүүлэлт нь ч байна, ийм төрлийн бизнессийг хуульчлаад өгчихсөн улсууд ч байдаг байлгүй бодвол)
Айл гэр, хайр дурлал, мэдлэг боловсрол, үр хүүхэд гээд л манай ангийнхан тэрүүхэндээ л маргалдлаа. Үнэн л дээ эд нар байх л хэрэгтэй. Мөнгө бүгдийг нь авч чадахгүй ч байж магад, гэхдээ мөнгөгүй бол эднийг ч бас авахад амаргүй, бараг арга ч үгүй гэхэд болно. Энгийн жишээ, мөнгөгүй бол үгүйдээ л ач, зээ нар чинь эргэж тойрох нь бага. Мөнгөтэй бол ядаж л бэлэг горидоод ирэх юм л даа. Инээдтэй сонсогдож байгаа ч энэ үнэн. Хэрвээ хүүхэд хүртэл зөнгөөрөө мөнгө мэдрээд байгаа юм бол нас биенд хүрчихсэн хүнд мөнгө бол бүр л чухал байнаа даа. Чи/та мөнгөгүй, найз охин чинь царайлаг бас боловсролтой, тэгээд түүний найз нар жаахан сэхүүн. Тэр сэхүүн найз нарых нь цаана мөнгөтэй бас магадгүй боловсролтой харчууд, харц чулуудаад л. Нэг л ирээдүйгүй сонсогдоод байгаа биз дээ. Бүүр суучихсан байсан ч ялгаагүй шүү дээ. Хошин шог байдаг биздээ. Амбийгийн эхнэр: Тэр Бооёог хар, эхнэрийг нь хар, архи уудаг ч гэсэн эхнэртээ даашинз аваад өгчихсөн байна. Гэтэл чи өөрийгөө хар, намайг хар, 10 жилийн өмнө авч өгсөн малгай чинь ... гээд талийдаг биз дээ. Нэг л өдөр өөр хүн дагаад алга болохыг үгүйсгэхгүй. Ялангуяа манай улс шиг эмэгтэйчүүд нь “эрхийнхээ төлөө тэмцээд” эрчүүдтэйгээ ана мана үзэлцдэг улсад.
Аз жаргалтай амьдрахын тулд, тэр амьдралаа баталгаажуулахын тулд, нийгэмд үнэлэгдэх байр суурьтай байхын тулд
Эндээс гаргаж байгаа миний гаргалгаа,
1. Чадахынхаа хирээр ЭРҮҮЛ байцгаая,
2. ЦАГАА ЗӨВ зарцуулцгаая.
3. МӨНГӨТЭЙ болцгооё
4. УХААНТАЙ амьдарцгаая.